Anonim Şirketlerde Pay Devri ve Pay Devrinin Sınırlandırılması
1. GİRİŞ
Anonim Şirketler, adındaki anonimliğin de çağrıştırdığı üzere, şahısların niteliklerinin öne çıktığı değil, anonim şirket paylarının niteliğinin öne çıktığı bir şirket tipidir. İşbu çalışmanın amacı, Anonim Şirketlerdeki pay devri serbestisi ilkesinin açıklanması ve akabinde bu serbestinin istisnasını teşkil eden pay devir sınırlamalarını inceleyerek, kanuni pay devir sınırlamaları ve esas sözleşmesel pay devir sınırlamalarının okuyucuya aktarılmasıdır. Söz konusu amaca ulaşmak için öncelikle kısaca pay kavramı incelenecek olup, ardından 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun(“TTK”) getirdiği pay devir sınırlaması (“bağlam”) hükümleri ve doktrindeki yansımaları etraflıca incelenecektir.
BİRİNCİ BÖLÜM
ANONİM ŞİRKETLERDE PAY KAVRAMI VE PAYIN DEVREDİLEBİLİRLİĞİ İLKESİ
2. PAY KAVRAMI
Pay, esas itibariyle iki şekilde iktisap edilir. Bu iktisap türlerinden ilki aslen iktisap, ikincisi ise devren iktisaptır. Aslen iktisap, anonim şirket kuruluşunda veya sermaye artımında artırılan sermayenin ilgili ticaret siciline tescil edilmesi ile doğar, dolayısıyla tescil kurucudur ve payın oluşmasını sağlar[1].Her bir payın nominal değeri şirket esas sözleşmesinde yazılır ve pay sahiplerinin elde ettiği pay adedi, sermayeye katılımları ile doğru orantılı bir şekilde belirlenir[2].
Pay kavramı, senede bağlanmış bir şekilde tezahür edebileceği gibi senede bağlanmamış, çıplak pay olarak da kullanılabilir. Payların senede bağlanması TTK uyarınca zorunlu değildir lakin TTK’nın 486. Maddesinin 3. Fıkrası uyarınca azlığın talebi halinde anonim şirket paylarının senede bağlanması gerekmektedir. Senede bağlanmış paylar, hamiline yazılı pay senedi ve nama yazılı pay senedi olarak karşımıza çıkmaktadır. Nama yazılı payların basılması için pay bedelinin tamamen ödenmiş olma zorunluluğu aranmazken, hamiline yazılı pay senedi çıkarabilmek için, pay bedellerinin, yani sermaye taahhüdünün tamamen ödenmiş olması gerekir. Bu yükümlülük yerine getirilmez ve bedeli tamamen ödenmemiş paylar için hamiline yazılı pay senedi çıkarılır ise, bu senetler geçersiz sayılacaktır[3].
2.1.Payın Devri
Anonim şirketlerde prensip olarak payın serbestçe tedavül edilebilirliği ilkesi geçerlidir. Bu ilkeye göre pay, ister çıplak, ister senede bağlanmış pay olsun, herhangi bir şirket organı, pay sahipleri veya üçüncü kişilerin onayı aranmaksızın diğer pay sahiplerine ve/veya üçüncü kişilere devredilebilir[4]. Anonim şirketlerde ortakların kimi ikincil yükümlülükleri bir kenara bırakılırsa, şirkete karşı yegane yükümlülükleri taahhüt edilen sermayenin ödenmesidir. Söz konusu yükümlülüğün yerine getirilmesi ile birlikte şirket ortaklarının şirkete veyahut üçüncü kişilere karşı herhangi bir sorumluluğu kalmayacaktır[5].
2.1.1 Çıplak Payın Devri
Pay senetlerinin devri, payın senede bağlanıp bağlanmamasına göre farklı şekiller ile gerçekleşmektedir. Eğer pay senede bağlanmamış çıplak pay ise, devir işlemleri 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun (“TBK”)182 vd. maddelerindeki alacağın temliki hükümlerine göre gerçekleşecektir. TBK md 183 uyarınca alacağın devri sözleşmesinin yazılı olması gerekir. Bu nedenle de uygulamada bu işlem hisse devir sözleşmesi yapılarak, satıcı ve alıcı tarafların yetkili temsilcilerinin hisse devrini imzalaması suretiyle gerçekleşmektedir.
2.1.2. Hamiline Yazılı Pay Senetlerinin Devri
TTK’nın 489. Maddesi uyarınca hamiline yazılı hisse senetlerinin devri, zilyedliğin devri ile gerçekleşir. Yani, hamiline yazılı hisse senedinin üçüncü bir kişiye teslimi ile pay devri gerçekleşecektir. Fakat TTK, teslim yerine daha geniş bir ifade olarak zilyedliğin devri ifadesini kullandığı için, teslim dışında zilyedliğin devrine yol açan diğer yollardan da hamiline yazılı pay senetlerinin devri mümkündür[6].
2.1.3. Nama Yazılı Pay Senetlerinin Devri
TTK’nın 490. Maddesi uyarınca nama yazılı paylar, prensip olarak herhangi bir sınırlamaya bağlı olmaksızın devredilebilirler. Söz konusu devir işlemi, nama yazılı pay senetlerinin ciro edilmesi ve akabinde pay senedinin zilyedliğinin devralana geçirilmesiyle gerçekleşir.
3. PAY ÜZERİNDEKİ ORTAKLIK HAKKININ NİTELİĞİ
Payların mülkiyeti, devralan kişiye usulüne uygun bir şekilde de devredilmiş olsa dahi, nama yazılı pay senetleri ve senede bağlanmamış paylardan doğan ortaklık haklarının ileri sürülebilmesi için devralan kişinin ortaklık pay defterine kaydedilmiş olması gerekmektedir. Devralan kişiler, söz konusu devir işlemi pay defterine yazılana kadar, ortaklık haklarını ve varsa bunları temsil eden pay senetlerini devralmış olsa dahi bu hakları şirkete karşı ileri süremeyecektir[7].
İKİNCİ BÖLÜM
PAY DEVİR SINIRLAMALARI VE UYGULANABİLİRLİĞİ
4. PAY DEVİR SINIRLAMALARI
Anonim Şirketler hukukunda, payların serbestçe devredilebilirliği ilkesi, kimi hallerde sakıncalar doğurabileceği öngörülerek sınırlamalara tabi tutulmuştur. Bu sınırlamaların doğmasındaki temel düşünce, borsaya kote edilmemiş nama yazılı paylar açısından anonim şirketin kendi yapısının korunması ve yabancılaşmanın, payların şirkete yabancı olan 3. kişilere devrolmasının engellenmesidir[8].
Bağlam hükümleri “Kanuni Bağlam” ve “Esas Sözleşmesel Bağlam” olarak ikiye ayrılmakta olup işbu hükümler, TTK’nın 491. vd. maddelerinde düzenlenmiştir.
4.1. Kanuni Bağlam
TTK md 491 uyarınca eğer taahhüt edilen nama yazılı payların bedeli tamamen ödenmemiş ise, söz konusu paylar ancak şirketin onayı ile devrolunabilir. Şirket’in söz konusu payların devrini reddedebilmesi için, devralanın ödenmeyen payları ödeme yeterliliğin şüpheli olması veyahut şirket tarafından teminat istenmiş ve teminatın şirkete verilmemiş olması gerekmektedir. Bu iki husustan biri gerçekleşmiş ise Şirket planlanan pay devrini reddetme hakkını haiz olacaktır.
4.2. Esas Sözleşmesel Bağlam
Nama yazılı payların devri, esas sözleşmeye konulacak hükümler ile de sınırlanabilmektedir. TTK’nın 492. Maddesi, esas sözleşmede nama yazılı payların devrinin, ancak şirketin onayı ile reddedebileceğinin öngörülebileceğini belirtmektedir. TTK 493 borsaya kote edilmemiş nama yazılı payları düzenlemektedir. Buna göre esas sözleşmeye, şirketin faaliyet konusu ile ilgili veyahut ekonomik bağımsızlığı ile ilgili önemli sebepler yazılarak pay devrine sınırlamalar getirilmesi mümkündür. Örneğin, pay sahibi olmak için belirli bir meslek grubu üyesi olmak veya belirli bir bölgede ikamet etmek şartı bağlam olarak esas sözleşmeye konulabilecektir[9].
Yukarıda sayılan iki ihtimal haricinde şirket payları ancak gerçek değeri ile almayı teklif ederse, devralanın payları edinmesini önleyebilecektir. Bu şekilde şirket, uygun görmediği pay devirlerinden kaçınabilir. Bu kavram da doktrinde “kaçış klozu” olarak tanımlanır ve şirketlerde yabancılaşmanın engellenmesinde önemli bir rol oynar[10].
5. SONUÇ
Anonim Şirketlerde temel prensip olan payların serbestçe devredilebilirliği ilkesinin, TTK’nın izin verdiği ölçüde sınırlanabileceği hususu işbu çalışmanın ilgili bölümlerinde incelenmiştir. Esasen kanun, pay devrinin sınırlandırılmasını kimi şartlara bağlayarak bir nevi sınırlandırmayı sınırlandırmaktadır. Bu şekilde de pay devir serbestisi prensibinin kötüye kullanılarak ortadan kaldırılması veya amacını aşacak ölçüde sınırlandırılmanın önüne geçilmesi hedeflenmiştir. Ancak belli hallerde, şirketin yabancılaşmasını önlemek amacıyla bağlam hükümlerine izin veren TTK, bunu da ancak kanunda belirtilen ya da yine kanunun cevaz verdiği ve esas sözleşmeye konulacak hükümler ile yapılmasını öngörmüştür.
YURDAKUL HUKUK BÜROSU
Av. Berk Arda Yurdakul
KAYNAKÇA
· Hasan Pulaşlı, Şirketler Hukuku Genel Esaslar, Güncellenmiş ve Genişletilmiş 4. Baskı, Ankara 2016, syf. 533.
· Soner Altaş, Anonim Şirketler-Karşılaştırmalı-Açıklamalı-Örnekli, Güncellenmiş ve Genişletilmiş 5. Baskı, Mayıs 2013 Ankara.syf 384.
· Serkan Uçar, Anonim Şirket Paylarının Devrinde Önalım ve Öncelik Hakları. On İki Levha Yayıncılık, Ağustos 2017-Lexpera
· Hande Gizem Deynekli. Anonim Ortaklıklarda Pay Devrine İlişkin Sınırlamalar. Yüksek Lisans Tezi İstanbul,2018-Yök Ulusal Tez Merkezi
· Kerem Çelikboya. Ticari İşletmenin Devri.On İki Levha Yayıncılık. Kasım 2017.-Lexpera
· Sefa Er. Anonim Şirketlerde Pay Devri. Yüksek Lisans Tezi. Mart 2016-Yök Ulusal Tez Merkezi
· Eugenia Gabriela Leuciuc. Transfer of Shares-Significance-Judicial Basis-Practice. Romania 2018- Ecoforum
· Sami Karahan. Şirketler Hukuku. Güncellenmiş 2. Baskı. Mimoza Yayınları. Konya 2015
Yayınlar
Girişim Sermayesi Yatırım Fonlarına İlişkin Esaslar Tebliğinde Yapılan Değişiklikler
Şirketlerde Organik Bağ ve Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması
7244 Sayılı Kanun ile Getirilen Değişikliklere İlişkin Hukuki Değerlendirmeler
Koronavirüs (Covid-19) Salgını Sebebiyle İş Sözleşmesinin Feshedilmesine İlişkin Değerlendirme
7222 Sayılı Kanun Vasıtasıyla Sermaye Piyasası Kanunu’nda Getirilen Değişiklikler
İhbar Öneli Sonucu Doğabilecek Hukuki Uyuşmazlıklar
Anonim Şirketlerde Pay Devri ve Pay Devrinin Sınırlandırılması
